Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest jedną z najczęściej wybieranych form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, przede wszystkim z uwagi na ograniczoną odpowiedzialność wspólników. Wspólnicy odpowiadają bowiem co do zasady jedynie do wysokości wniesionych wkładów, a ryzyko prowadzenia działalności przenoszone jest na samą spółkę jako odrębny podmiot prawa. Nie oznacza to jednak, że zarząd – organ kierujący bieżącą działalnością i reprezentujący spółkę – pozostaje całkowicie wolny od ryzyka. Polskie prawo przewiduje sytuacje, w których członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Jest to rozwiązanie mające na celu ochronę wierzycieli i zapewnienie uczciwego obrotu gospodarczego.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to spółka handlowa, kapitałowa. Regulacje dotyczące tego rodzaju spółki są zawarte głównie na gruncie Kodeksu spółek handlowych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Nie może być ona jednak zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Zasadą w tym wypadku jest jednak to, iż wspólnicy są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki, a także nie odpowiadają za zobowiązania spółki (ale ponoszą ryzyko wniesionymi do spółki wkładami oraz ewentualnie dodatkowymi świadczeniami – np. dopłaty, powtarzające się świadczenia niepieniężne).
Wspólnicy spółki z o.o. zobowiązani są do wniesienia określonych wkładów pieniężnych lub niepieniężnych na pokrycie kapitału zakładowego. Minimalny kapitał zakładowy w przypadku tej spółki wynosi 5.000,00 zł. Jednym z wyjątków dotyczących odpowiedzialności jest sytuacja, kiedy spółka znajduje się jeszcze w organizacji (po podpisaniu umowy spółki, a przed jej rejestracją w KRS). Wówczas za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu. Wspólnik albo akcjonariusz spółki kapitałowej w organizacji odpowiada solidarnie z tymi podmiotami, za jej zobowiązania do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów lub akcji.
Odstępstwo od reguły ma miejsce również w przypadku, gdy do spółki wniesione zostają niepieniężne wkłady, które są obciążone wadą prawną lub fizyczną (zgodnie z art. 14 § 2 k.s.h.) lub gdy ich wartość jest znacznie zawyżona (zgodnie z art. 175 § 1 k.s.h.). W pierwszej sytuacji wspólnik zobowiązany jest do zrekompensowania spółce różnicy pomiędzy ustaloną wartością a rzeczywistą wartością przekazanego wkładu, chyba że umowa spółki przewiduje inne rozwiązania. W drugim przypadku, zarówno wspólnik, który dokonał nadmiernego wkładu, jak i członkowie zarządu, którzy świadomie zgłosili tę sytuację do rejestru, są wspólnie zobowiązani do pokrycia spółce brakującej wartości.
Odpowiedzialność w spółce z o. o.
Najważniejsze regulacje w tym zakresie znajdują się w Kodeksie spółek handlowych, zwłaszcza w art. 299 k.s.h. Przepis ten przewiduje, że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem za jej zobowiązania. Odpowiedzialność ta ma charakter osobisty i nieograniczony oraz subsydiarny, co oznacza, że wierzyciel może kierować roszczenie bezpośrednio do członka zarządu i egzekwować należność z jego majątku prywatnego, ale dopiero wtedy kiedy egzekucja wierzytelności skierowana w pierwszej kolejności do spółki okaże się bezskuteczna. Jest to swoista sankcja za prowadzenie działalności w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sposób nieodpowiedzialny i prowadzący do niewypłacalności.
Należy jednak pamiętać, że obowiązująca od dnia 13 października 2022 roku, zawarta w art. 293 § 3 k.s.h. (odnośnie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) i 483 § 3 k.s.h.(odnośnie spółki akcyjnej) zasada odpowiedzialności zarządu jest implementacją do polskiego prawa obecnej w anglosaskiej doktrynie zasady „Business Judgement Rule.” Zgodnie z tym przepisem członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. W ocenie postępowania członków zarządu istotniejszy jest zatem proces decyzyjny niż wynik podjętej decyzji. Menadżer nie odpowiada zatem odszkodowawczo za ekonomiczny wynik działalności spółki, ponieważ jego powinność ma charakter obowiązku starannego działania, a nie rezultatu. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada natomiast wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy.
Aby można było mówić o odpowiedzialności członka zarządu, zatem muszą zostać spełnione określone przesłanki. Po pierwsze, wierzyciel musi wykazać, że egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna, a więc że spółka nie posiada majątku wystarczającego do zaspokojenia długu. Po drugie, odpowiedzialność obejmuje osoby, które pełniły funkcję członka zarządu w momencie istnienia zobowiązania, a nie tylko w chwili jego wymagalności. Po trzecie, odpowiedzialność jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel może dochodzić całości świadczenia od jednego z członków zarządu, a rozliczenia między nimi mają charakter regresowy.
Możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności
Prawo przewiduje jednak, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności majątkowej, jeżeli wykaże jedną z przesłanek egzoneracyjnych. Po pierwsze, może udowodnić, że we właściwym czasie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki w ciągu 30 dni od dnia, w której wystąpiła podstawa do jej ogłoszenia lub wszczął postępowanie restrukturyzacyjne Po drugie, może wskazać, że niezgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło bez jego winy, np. z powodu obiektywnych przeszkód lub braku wiedzy o stanie finansów spółki, której nie można mu przypisać jako niedbalstwa. Po trzecie, może udowodnić, że pomimo braku wniosku o upadłość wierzyciel nie poniósł szkody, np. gdy majątek spółki i tak nie pozwoliłby na zaspokojenie długu. W praktyce jednak ciężar dowodu spoczywa na członku zarządu, co znacząco utrudnia skuteczną obronę.
Szczególnym rodzajem odpowiedzialności członków zarządu jest odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe i składkowe spółki. Zgodnie z Ordynacją podatkową oraz ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych członkowie zarządu odpowiadają za zaległości spółki w przypadku, gdy egzekucja z jej majątku okaże się bezskuteczna. Mechanizm zwolnienia od odpowiedzialności jest podobny – konieczne jest wykazanie terminowego złożenia wniosku o upadłość albo braku winy. Organy podatkowe i ZUS w praktyce często korzystają z tych przepisów, sięgając po majątek prywatny członków zarządu, gdy spółka nie jest w stanie regulować zobowiązań.
Oprócz odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki, członkowie zarządu mogą odpowiadać także na gruncie prawa cywilnego i karnego. Odpowiedzialność cywilna wynika z art. 293 k.s.h., który nakłada na członków zarządu obowiązek dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu obowiązków i przewiduje ich odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki w razie wyrządzenia jej szkody. Z kolei odpowiedzialność karna może wynikać z przepisów Kodeksu karnego i ustaw szczególnych, np. za podanie nieprawdziwych danych w dokumentach, działanie na szkodę spółki czy też przestępstwa gospodarcze. Odpowiedzialność członka zarządu w prawie karnym i karno-skarbowym ma charakter indywidualny, oparty na osobistym działaniu i winie, a jej zakres zależy od umyślności w realizacji znamion przestępstwa. W kontekście art. 9 § 3 k.k.s. szczególną uwagę należy zwrócić na zakres obowiązków członka zarządu w zakresie spraw finansowych
i gospodarczych, które mogą prowadzić do przypisania mu odpowiedzialności.
W praktyce skala ryzyka odpowiedzialności członków zarządu zależy w dużej mierze od jakości zarządzania spółką. Należyta staranność oznacza obowiązek bieżącej kontroli sytuacji finansowej spółki, reagowania na sygnały świadczące o problemach płynnościowych, prowadzenia rzetelnej księgowości i podejmowania decyzji zgodnych z interesem spółki oraz jej wierzycieli. Zaniedbania w tych obszarach mogą prowadzić do osobistej odpowiedzialności, nawet jeśli formalnie decyzje podejmował cały zarząd kolegialnie.
Ubezpieczenie dla członków zarządu spółki?
Warto wskazać jednak przy tym, że w ofertach wielu przedsiębiorstw istnieje tzw. ubezpieczenie D&O (Directors and Officers), które stanowi kompleksową formę ochrony dla osób pełniących kluczowe funkcje w przedsiębiorstwach, takich jak członkowie zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurenci, dyrektorzy zarządzający czy likwidatorzy. Polisa ta pozwala na pokrycie szerokiego zakresu kosztów dodatkowych związanych z odpowiedzialnością ponoszoną przez osoby ubezpieczone, w tym kosztów obrony prawnej, usług doradczych, a nawet wsparcia psychologicznego czy działań z zakresu public relations. Ochrona dotyczy zarówno obecnych, byłych, jak i przyszłych członków władz, a w określonych przypadkach obejmuje także ich małżonków, partnerów życiowych czy spadkobierców, jeśli ponoszą oni odpowiedzialność majątkową związaną z działalnością członka organu spółki.
Polisa D&O działa w sytuacjach, w których członek władz spółki dopuści się czynu bezprawnego w związku z pełnieniem swojej funkcji. Dotyczy to m.in. niewłaściwego prowadzenia spraw spółki, braku należytej kontroli nad jej działalnością, uchybienia obowiązkowi zgłoszenia wniosku o upadłość czy też niekorzystnych decyzji inwestycyjnych. Ochroną mogą być objęte również roszczenia związane z postępowaniami cywilnymi i administracyjnymi, w tym kary i grzywny, o ile nie wyłączają ich ogólne warunki ubezpieczenia.
Ubezpieczenie przewiduje także możliwość rozszerzenia ochrony poprzez dodatkowe klauzule lub wykupienie ubezpieczenia nadwyżkowego. Dzięki temu zakres może zostać dopasowany do indywidualnych potrzeb spółki, np. poprzez objęcie kosztów poręczeń majątkowych lub ochronę w przypadku ograniczenia prawa własności. Choć ubezpieczenie D&O nie eliminuje odpowiedzialności prawnej członków zarządu i innych osób zarządzających, stanowi istotne zabezpieczenie ich prywatnego majątku oraz majątku spółki. Pozwala ograniczyć ryzyko finansowe związane z pełnieniem funkcji w organach spółki, wzmacnia poczucie bezpieczeństwa osób decyzyjnych oraz przyczynia się do budowania pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa.
Z uwagi na to, odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ma charakter wyjątkowy, ale bardzo dotkliwy. Choć co do zasady spółka odpowiada za swoje zobowiązania jako odrębny podmiot, w sytuacji jej niewypłacalności prawo daje wierzycielom możliwość sięgnięcia opcjonalnie do majątku prywatnego zarządu. Mechanizm ten stanowi ważny instrument ochrony wierzycieli
i wymusza na osobach pełniących funkcje zarządcze profesjonalne i odpowiedzialne podejście do prowadzenia biznesu.
Sprawdź i skorzystaj z przedsprzedaży kursu o podatkach i rachunkowości spółki z o.o. – https://platforma.ikidp.pl/produkt/rachunkowosc-spolki-z-ograniczona-odpowiedzialnoscia-z-planem-kont-i-polityka-rachunkowosci-przedsprzedaz/
