Zmiany w obrocie ziemią rolną dla fundacji rodzinnych?
Swobodny obieg ziemi rolnej to kwestia istotna dla rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. W niektórych krajach istnieją regulacje ograniczające obroty ziemią rolną w celu zachowania struktury agrarnej oraz zapewnienia trwałego rozwoju rolnictwa. To ograniczenie może wpłynąć na wiele podmiotów, w tym na fundacje rodzinne, które także mogą zarządzać ziemią rolną. Jakie niesie to za sobą konsekwencje?
Brak swobodnego obrotu ziemią rolną?
Fundacje rodzinne są stosunkowo nowym podmiotem w polskim porządku prawnym, do którego zakładania zachęcali rządzący. W ostatnim czasie jednak ustawodawca wprowadza kolejne zmiany dotyczące tego podmiotu – wiąże się to z nowymi regulacjami dotyczącymi ograniczeń w zakresie swobodnego obrotu ziemią rolną.
Ograniczenia w obrocie ziemią rolą mogą mieć różne korzyści – np. pomóc w zachowaniu odpowiedniej struktury agrarnej i uniknięciu koncentracji gruntów w rękach nielicznych dużych podmiotów. Ograniczenia te mogą wspierać także zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, zapobiegając spekulacji gruntami i zachęcając do długoterminowego, zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi. Jednakże, mają one także określone wady.
Zmiany dla fundacji rodzinnych
Cała sytuacja związana jest z tym, że fundacje rodzinne były uprawnione do swobodnego działania na gruntach rolnych oraz prowadzenia gospodarstw rolnych, ponieważ nie były objęte ograniczeniami wynikającymi z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Jednak w ostatnim czasie Sejm zakończył prace nad przepisami, które pozbawiają te fundacje tego uprawnienia. Protest przeciwko tej zmianie zgłosiło Stowarzyszenie Inicjatywa Firm Rodzinnych oraz prawnicy. Mniej niż trzy miesiące po wprowadzeniu ustawy o fundacjach rodzinnych, zaczął się zatem proces wprowadzania zmian dla tych podmiotów.
Wprowadzone zmiany eliminują przepisy wyłączające ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi o powierzchni powyżej 1 ha w przypadku fundacji rodzinnych, ich fundatorów i beneficjentów będących osobami bliskimi fundatora. W efekcie tych zmian, przepisy Krajowego Zasobu Nieruchomości (KZN) nakładają:
- Obowiązek posiadania statusu rolnika indywidualnego przez fundację rodzinna oraz jej beneficjentów.
- Zakaz zbywania nieruchomości rolnych przez pięć lat od momentu ich nabycia, nawet w odniesieniu do beneficjentów fundacji rodzinnej.
- Konieczność każdorazowego powiadamiania Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) o wszelkich działaniach dotyczących nieruchomości rolnych.
W ten sposób, dla fundacji rodzinnych zostaną wprowadzone odpowiednie zmiany w zakresie obrotu nieruchomościami rolnymi oraz prowadzeniu gospodarstw rolnych. W dniu 28 sierpnia 2023 roku, Prezydent RP Andrzej Duda podpisał zestaw zmian, który obejmuje m.in. poprawki w ustawie o gospodarce nieruchomościami rolnymi SP, ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego oraz w kodeksie cywilnym. Poprawki, jakie wprowadzono, niosą nowe rozwiązania dla fundacji rodzinnych. Konkretnie, wprowadzono ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi o powierzchni powyżej 1 ha w przypadku fundacji rodzinnych, ich fundatorów oraz beneficjentów będących bliskimi osobami fundatora.
Projekt noweli został opracowany przez rząd. Powód wprowadzenia zmiany został wskazany w uzasadnieniu projektu – ma to być krok w kierunku ograniczenia koncentracji gospodarstw rolnych oraz zachowania tych gospodarstw w ramach rodzinnych majątków. Wprowadzana zmiana nie stanowi jednak dużej nowelizacji w zakresie funkcjonowania fundacji rodzinnych. Należy bowiem pamiętać, że gdy daną nieruchomość rolną chce nabyć osoba nie będąca rolnikiem lub nieruchomość ta ma być sprzedana przed upływem 5 lat od dnia nabycia, każdorazowo na takie działanie (nabycie nieruchomości) potrzebna jest zgoda KOWR (czyli Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa).
Wnioski o wyrażenie zgody na nabycie nieruchomości rolnej powinny być kierowane do oddziałów terenowych KOWR, właściwych ze względu na położenie nieruchomości będącej przedmiotem wniosku, natomiast oddział terenowy KOWR znajduje się w każdym województwie. Uzyskiwanie takiej zgody KOWR odbywa się ,,niejako automatycznie” – tj. w trybie decyzji administracyjnej. To oznacza, że taka sprawa powinna być załatwiona niezwłocznie. Dodatkowo nie wszystkie osoby muszą uzyskać taką zgodę (ustawa przewiduje odpowiednie wyłączenia w tym zakresie), a także nieruchomości rolne o powierzchni od 0,3 ha do 0,9999 ha może nabyć każdy (bez wymaganej zgody). Warto także pamiętać, że wprowadzenie ograniczeń w obrocie nieruchomościami rolnymi (w tym także dla fundacji rodzinnych) ma także swoje konkretne powody, które to zostały także wskazane przez polskiego ustawodawcę.
Dołącz do kursu prof. Adama Mariańskiego o fundacjach rodzinnych – https://ikidp.pl/courses/fundacja-rodzinna/